Ədəbiyyat hər zaman xalqın ictimai-siyasi və sosial məsələlərinə güzgü tutub. Xalqımıza qarşı törədilən haqsızlıqlar, xüsusilə də 1988-ci ildən başlanan və sonradan şiddətlənən Qarabağ münaqişəsi yazıçılarımızın əsərlərində öz əksini tapıb. Əli Səmədlinin "Qanlı bənövşə" əsəri də məhz bu milli faciəni ədəbiyyatın dili ilə çatdırır.
Əli Səmədlinin “Qanlı bənövşə” hekayəsi yalnız ədəbiyyat nümunəsi deyil, eyni zamanda bir xalqın yaşadığı travmanın, itkilərin və vəhşiliyin ağrılı aynasıdır. Müəllif bu əsərdə bizə erməni işğalçı qüvvələrinin Qarabağ torpağında törətdikləri vəhşilikləri, illərlə eyni yurdu bölüşdüyümüz insanların necə bir gün içində qaniçən, xəyanətkar, riyakara çevrildiklərini çılpaq şəkildə göstərir.
Əsərin ən ağrılı məqamlarından biri, Zərif və ailəsinin qonşuları – bir vaxtlar eyni süfrəyə oturub çörək böldükləri ermənilər tərəfindən gülləbaran edilməsidir. Bu, yalnız fiziki yox, eyni zamanda mənəvi bir faciədir. “Dünənə qədər bir evli kimi yaxın olduqları insanlar” artıq onların qatilinə çevrilmişdi.
Amma bu təhlildə bir başqa məqama da toxunmaq istəyirəm: uşaqların bu hadisələrə necə hazırlanmalı olduqları. Zərifin faciəsinin arxasında valideynlərin onu qorumaq istəyi dayanır. Onlar istəyiblər ki, qızları münaqişələrdən uzaq, sevgi və sülh içində böyüsün. Amma bəzən reallıq daha sərtdir. Müharibə şəraitində olan ölkələrdə uşaqlara heç olmasa bəzi həqiqətləri demək zəruridir. Çünki erməni uşaqları artıq düşmənçilik hissi ilə böyüyür, “sən türksən, düşmənimizsən” deyə düşünürlər. Zərif isə saf qəlbli,...
Bu hekayə təkcə bir qızcığazın ölümünü deyil, bir xalqın yuxudan ayılmaq məcburiyyətini xatırladır. Zərifin taleyi bizi düşündürməli, uşaqlarımızı necə böyütdüyümüzə yenidən baxmağa vadar etməlidir.
Əsərdə iki ailə – azərbaycanlı və erməni – timsalında hər iki xalqın xarakteri, həyat tərzi və dəyərləri yazıçının ustalıqla qələmə aldığı obrazlarda əks olunur. Yazıçının ən böyük nailiyyətlərindən biri də mövzunun bu gün də aktual olaraq qalmasıdır. Münaqişələr və gərginliklər səbəbindən bəzən xoşagəlməz hadisələr baş verir. Yazıçının oxucuya demək istədiyi budur ki, biz azərbaycanlılar fərqli dəyərlərə sahibik və zorakılıqla yanaşmamalıyıq. Təəssüf ki, bəzi erməni ailələrində uşaqlara qarşı tərəfə qarşı qınaq və etiraz hissləri aşılanır. Buna baxmayaraq, bizim övladlarımızın tarixi və reallıqları bilməsi, kimlə üz-üzə olduqlarını anlaması vacibdir ki, gələcəkdə səhv addımlar atmasınlar və etibarsızlığa yol verməsinlər.
Dünənə qədər bir evli, mehriban qonşular olan insanlar bu gün amansızcasına güllə yağışına tutaraq ailənin kabusuna çevrilirlər.Müəllif burada ermənilərin necə qəddar və xəyanətkar olduqlarını göstərir, lakin bunu sadəcə emosional deyil, faktlara əsaslanan şəkildə təqdim edir.
Zərif obrazı üzərindən müəllif uşaqlara qarşı olan məsuliyyəti də qabardır. Zərifin valideynləri ona ətrafda baş verən gərginliklər, təhlükələr barədə açıqlama vermirlər. Halbuki, müharibə şəraitində böyüyən uşaqlar müəyyən dərəcədə xəbərdar olmalıdırlar ki, düşmənlə qarşılaşarkən sadəlövh şəkildə davranmasınlar. Ermənilər körpə yaşlarından uşaqlarına kimə qarşı düşmənçilik etməyi öyrədirlər. Biz isə uşaqlarımızı saf böyütməyə çalışırıq, lakin bu, hər zaman onların təhlükəsizliyini təmin etmir.
Əsərdə Azərbaycan və erməni ailələrinin timsalında iki xalqın xarakteri, xisləti və həyat dəyərləri qarşılaşdırılır. Yazıçının ustalıqla çatdırdığı əsas mesaj odur ki, biz heç zaman onların etdiyini etməmişik və etmərik – çünki bizim xalq olaraq başqa bir mənəviyyat sistemimiz var.
Əsərin güclü tərəflərindən biri də onun aktuallığını bu gün də qoruyub saxlamasıdır Müəllifin mesajı aydındır: düşməni tanımaq, ona etibar etməmək, xalq olaraq yaddaşsız davranmamaq bizim sabahımız üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.
Bu əsər sadəcə keçmişi xatırlamaq üçün deyil, həm də gələcəyə düzgün mesaj vermək üçün oxunmalıdır. “Qanlı bənövşə” bizə yadda salır ki, güvənin sınağa çəkildiyi yerdə müdriklik göstərmək, xalqın tale yüklü səhvlərini təkrarlamamaq gərəkdir. Və bu nöqteyi-nəzərdən hekayənin bu gün orta məktəb dərsliklərində tədris olunması təqdirəlayiqdir
“Qanlı bənövşə” bu gün də bizə nəyi unutmamalı olduğumuzu xatırladır – yaddaşsız xalqın sabahı olmaz.